Mekanik Türk (The Turk), 1770 yılında Macar mucit Wolfgang von Kempelen tarafından Avusturya İmparatoriçesi Maria Theresia için yapılan bir satranç oyun makinesidir.
İlk gösterisi Schönbrunn Sarayı‘nda gerçekleştirilen makine, 120 cm uzunluğunda, 105 cm genişliğinde ve 60 cm yüksekliğindeydi. Akçaağaçtan ve üzerine satranç tahtası çizilmiş tekerlekli bir kabinet önünde oturan bıyıklı, sarıklı ve pelerinli bir Türk figüründen oluşuyordu.
Öndeki kapak açılıp dolabın içine bakıldığında irili ufaklı pek çok kaldıraç, makara ve başka karmaşık mekanik sistemler görülebilmekteydi. Kurularak çalışan Mekanik Türk, karşısındaki gönüllüyle satranç oynamaya başladığında, gözleri satranç tahtasını tarıyor, başını arada bir sallayıp satranç taşlarını eliyle hareket ettiriyordu.
Yaptığı işler bunlarla da kalmıyordu; pek çok oyunda rakibini yenmeyi de başarıyordu. Yaptığı hamlenin bittiğini başını üç kez sallayarak belirten otomat, maç sonrasında seyredenlerden gelen soruları satranç tahtasının yanında bulunan özel bir tepside harfleri birleştirerek yanıtlayabiliyordu.
Mekanik Türk‘ün Avrupa Macerası
İlk gösterisinden sonra, makineye olan ilgi Avrupa çapında büyüdü. Ancak Kempelen diğer projeleriyle daha fazla ilgilendiği için çoğu zaman makinenin arızalı olduğunu söyleyerek Türk’ü sergilemekten kaçındı.
Rusya Büyük Dük’ü Paul‘un talebi sonrasında Kempelen istemeden de olsa Mekanik Türk‘ü Avrupa turuna çıkarmayı kabul etti. Avrupa turuna 1783 yılında Fransa‘dan başlayan Kempelen, tur sırasında pek çok Avrupa şehrini gezdi.
Bu sürede İngiltere Kralı III. George, Prusya Kralı Frederick, o dönem ABD’nin Fransa Büyükelçisi olarak görev yapan Benjamin Franklin, pek çok ünlü siyasetçi ve satranç ustası Mekanik Türk‘e karşı maç yaptı.
Avrupa turu sonrasında uzun bir süre Schönbrunn Sarayı‘nda kullanılmayan Mekanik Türk, 1804 yılında Kempelen‘in ölümünden sonra oğlu tarafından Alman mucit Johann Nepomuk Mälzel’e satıldı.
Dönemin Önemli İsimleriyle Satranç
Türk‘ü satın aldıktan sonra, Mälzel sırlarını öğrenmek ve çalışma düzenini geri getirmek için bazı onarımlar yapmak zorunda kaldı. Amacı Mekanik Türk‘ü daha büyük bir meydan okumaya hazırlamak ve adını duyurmaktı.
Bu doğrultuda Mekanik Türk‘ü Napolyon Bonapart ile karşılaştırdı ve maç sonunda makine Napolyon‘u yendi. Şöhreti gittikçe yayılan Mekanik Türk 1820’de İngiltere’de bilgisayarın babası sayılan Charles Babbage ile de bir maç yaptı.
Amerika Serüveni
Zamanla artan borçları yüzünden Mälzel Avrupa’yı terk ederek Amerika’ya doğru yola çıktı. ABD’de başarılı bir turne gerçekleştiren Mälzel, Güney Amerika’da bunu sürdürmeyi düşündü ve Mekanik Türk‘ü Küba’ya götürmeye karar verdi.
Küba’da, sekreteri ve sırdaşı (ve büyük ihtimalle Mekanik Türk‘ün içindeki adam olan) satranç ustası William Schlumberger öldü. Güney Amerika’da iflas eden Mälzel ABD’ye dönüşü sırasında gemide hayatını kaybetti.
Sonrasında açık arttırmada satılan Mekanik Türk, Edgar Allan Poe’un kişisel hekimi ve Türk hayranı Doktor John Kearsley Mitchell tarafından satın alındı. Bir kulüp kuran Mitchell, burada kulüp üyelerine ücret karşılığı Mekanik Türk‘ün sırlarını göstermeye başladı.
Bu sırada Mekanik Türk, edebi kurgu eserlerine de ilham verdi. 1849‘da, Edgar Allan Poe “Maelzeľin Satranç Oyuncusu” adıyla bir makale yayımladı. Makalede Mekanik Türk‘ü, Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri’nde ünlü olan Mekanik Türk adında hileli bir otomat satranç oyuncusu olarak anlatmaktadır.
Tarih Sayfalarından Silinişi
Doktor Mitchell başlarda ufak bir şöhrete kavuşsa da Mälzel kadar başarılı bir şov adamı olmadığı için otomatı 1854 yılında Philadelphia’daki bir müzeye bağışladı.
Mekanik Türk hala ara sıra gösteriler yaparken, sonunda müzenin köşelerine düştü. 5 Temmuz 1854‘te Philadelphia’daki Ulusal Tiyatro’da başlayan yangının müzeye sıçraması sonrasında Mekanik Türk yapımından 85 yıl sonra yangında yok oldu.
0 yorum