İstanbul Ansiklopedisi, Reşad Ekrem Koçu tarafından 1944-1973 yılları arasında yayımlanan ve tamamlanamayan kültür ansiklopedisidir.

İstanbul’un “kütük“ünü oluşturma amacıyla yola çıkan ancak yarım kalan İstanbul Ansiklopedisi, dünyanın ikinci şehir ansiklopedisidir (Bu tarzdaki ilk eser, William Kent tarafından Londra için hazırlanmış Londra Ansiklopedisidir) Tarih, edebiyat, sanat tarihi, mimari, folklor, basın gibi konularda bir kaynak kitaptır. Maddeler hikayemsi bir anlatımla kaleme alınmıştır. Öyle ki Ansiklopedi bir nevi Türkçe sözlük ve deyimler sözlüğü olma niteliğine de sahiptir.

Ansiklopedide döneme ait gayrimüslim tarihi, İstanbul şehir tarihi, sosyal tarih ve bireysel tarih gibi formel tarih metotlarının ayrı ayrı sunmayı tercih edeceği alanlar bir arada verilir. Mikro ve makro tarih bir arada ele alınır. Osmanlı dönemini ve bu dönemin büyülü “İstanbul”unu hiç görmediğimiz/bilmediğimiz ilginç yönleriyle dikkatlere sunarken bir tarihçinin tespitini bir romancının üslûbuyla aktarır.

Kişinin hikâye tarihini şehrin ve toplumun hikâye tarihiyle birleştiren Koçu’nun tarihten yer verdiği kişiler de her zaman büyük insanlar değildir. Koçu, sıradan bir İstanbul kabadayısı ile bir padişahı ayrım gözetmeksizin eserinde malzeme olarak kullanır. Eser baştan sona kadar çizim örnekleriyle doludur.

Kasım 1944’te çalışmalara başlayan Koçu bir açıklamasında, “İstanbul Ansiklopedisi’ni beş kuşaktan beri hemşehrisi olmakla öğündüğüm büyük şehrin Türkler tarafından fethinin beş yüzüncü yılına hediye etmeye and içtim.” diyerek ansiklopedinin bitişi için hedef olarak 1953 yılını gösterir.

1944-1951 arasında fasiküller halinde yayınlandığı birinci dönem; Bu dönemde 32 sayfalık fasiküller halinde çıkan eser büyük boyda 25x34cm boyutundaki kâğıtlara basılmaktaydı. Ansiklopedi ünlü gazete ressamlarına yaptırılmış “tire” tekniğindeki çizimler içermekte, fotoğraf kullanılmamakta idi. Projenin sponsoru Cemal Çaltı ile Reşad Ekrem Koçu ortaklığı 4. cildin ortalarında sonra ermesinin ardından, eserin yayımı durduruldu.

1958-1973 arasında ikinci dönem; Yedi yıllık aradan sonra İstanbul Ansiklopedisi, 15 Temmuz 1958’de Mehmet Ali Akbay adlı iş insanının desteğiyle yeniden yayımlanmaya başladı. Bu dönemde Fasiküller artık 16 sayfa idi ve kâğıdın boyutu küçültülerek 21×30 cm olmuştu.

Dönemin pek çok yazarı ve çizeri İstanbul Ansiklopedisi’nde Koçu’ya yardımcı oldu. Reşad Ekrem Koçu, kimi zaman ressamlığını konuşturup resimleri (çizimleri) kendisi yaparken kimi zaman da taslak çizimlerle bu ünlü isimleri desteklemekteydi. Bu çizer kadrosu, yaptıkları çizimlerle İstanbul Ansiklopedisi’nin belgesel niteliğine katkıda bulunmuştu.

7. cilt 106. fasikülden sonra Mehmet Ali Akbay ile Koçu’nun arası bozulunca yayının tüm sorumluluğu 107. sayıdan itibaren Koçu’nun üzerine kaldı. Koçu Yayınları’nı kuran Reşad Ekrem Koçu, çalışmalarını Göztepe’deki evinden yürütmeye başladı. Koçu, 1973’e kadar 67 fasikül daha çıkardı. 173. fasikül İstanbul Ansiklopedisi’nin son fasikülü oldu ve eserin “Gökçınar” maddesinde yayını durdu.

Resat Ekrem Koçu

İstanbul Ansiklopedisi, Koçu’nun ölümünden sonra tamamlanamadı. Evlatlığı Mehmet Koçu’ya kalan arşivin dağılıp kaybolduğu iddia edildi.

Öte yandan gazeteci, yazar Murat Bardakçı kaleme aldığı bir yazısında, “Bir gün avukat bir bey beni telefonla aradı, İstanbul Ansiklopedisi’nin yayınlanmamış kısımlarının müvekkili olan bir ailede bulunduğunu, telif hakkının da kendilerinde bulunduğunu ve bir anlaşma yapılması hâlinde satabileceklerini söyledi. Randevulaştık ve bir arkadaşımla gittik. Aile haklıydı, İstanbul Ansiklopedisi’nin yayınlanmamış kısmı 70 küsur koli halinde senelerdir Cağaloğlu’nda bir depoda muhafaza ediliyordu. Rahmetli Koçu ansiklopedinin hemen hemen bütün maddelerini hazırlamış, çoğunun metinlerini yazmış, yazamadıklarına da ‘Takvîm-i Vekayî’nin filanca sayısına bakılacak’ yahut ‘bu konudaki malûmat, falan tarih kitabının şu sayfasındadır’ gibisinden izahat koymuştu.” diyerek kayıp parçaların bulunduğunu duyurmuştu.

2010 yılında İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. bünyesinde, bulunan kayıp parçaların yeniden yayımlanması için çalışmalar yapılmış ancak bu çalışmalar henüz sonuçlanmamıştır.

Jale Gülgen ve Hasan ULUCUTSOY tarafından “Reşad Ekrem Koçu’nun İstanbul Ansiklopedisi” ve “Bir İstanbul Tutkunu: Reşad Ekrem Koçu” isimli akademik makalelerden diğer tüm detaylara ulaşabilirsiniz.

Kaynak


Subscribe
Bildir
guest
0 Yorum
Inline Feedbacks
View all comments